lý thái tổ là ai

Lý Thái Tổ 李太祖
Hoàng đế nước Việt Nam
Tượng Lý Thái Tổ bên trên Hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội
Hoàng đế Đại Cồ Việt
Trị vì	21 mon 11 năm 1009 – 31 mon 3 năm 1028 (18 năm, 131 ngày) Bạn đang xem: lý thái tổ là ai
Tiền nhiệm	Sáng lập triều đại Lê Long Đĩnh (Nhà Tiền Lê)
Kế nhiệm	Lý Thái Tông
Thông tin tưởng chung
Sinh	8 mon 3, 974 Từ Sơn, Thành Phố Bắc Ninh
Mất	31 mon 3, 1028 (54 tuổi) Điện Long An, Thăng Long
An táng	Thọ Lăng
Tên thật Lý Công Uẩn (李公蘊) Niên hiệu Thuận Thiên (順天) Tôn hiệu Phụng Thiên Chí Lý Ứng Vận Tự Tại Thánh Minh Long Hiện Duệ Văn Anh Vũ Sùng Nhân Quảng Hiếu Thiên Hạ Tỉnh Thái Bình Khâm Minh Quảng Trạch Chương Chiêu Vạn Bang Hiển Ứng Phù Cảm Uy Chấn Phiên Man Duệ Mưu Thần Trợ Thánh Trị Tắc Thiên Đạo Chính vua (奉天至理應運自在聖明龍見睿文英武崇仁廣孝天下太平欽明光宅章昭萬邦顯應符感威震藩蠻睿謀神功聖治則天道政皇帝) Thụy hiệu Thần Vũ vua (神武皇帝) Miếu hiệu Thái Tổ (太祖)
Triều đại	Nhà Lý
Thân phụ	Hiển Khánh vương
Thân mẫu	Phạm Thị Ngà
Tôn giáo	Phật giáo

Lý Thái Tổ (chữ Hán: 李太祖, 8 mon 3 năm 974 - 31 mon 3 năm 1028) là nhà vua gây dựng đi ra mái ấm Lý (hay hay còn gọi là Hậu Lý nhằm phân biệt với mái ấm Tiền Lý tự Lý Nam Đế sáng sủa lập) vô lịch sử hào hùng nước Việt Nam, trị vì như thế từ thời điểm năm 1009 cho tới Khi tạ thế vô năm 1028

Thời gian ngoan trị vì như thế của ông đa số nhằm đàn áp những cuộc nổi dậy, vì như thế lòng dân ko phục được mái ấm Lý. Khi lòng dân vẫn yên lặng, triều đình TW được gia tăng, ông dời đô kể từ Hoa Lư về Đại La vô năm 1010, thay tên trở thành Thăng Long, khai mạc cho việc cách tân và phát triển lâu lâu năm ở trong nhà Lý tồn bên trên 216 năm. Đến thời điểm cuối năm 1225, đầu năm mới 1226, Lý Chiêu Hoàng buộc nhượng bộ ngôi cho tới ck Trần Cảnh (1218-1277). Nhà Lý sụp ụp...

Thân thế[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ thương hiệu thiệt là Lý Công Uẩn, người châu Cổ Pháp (thuộc Từ Sơn, Bắc Ninh), u là Phạm Thị Ngà, tuy nhiên ko rõ rệt tính danh của thân phụ, chỉ biết ông được truy tôn tước đoạt Hiển Khánh vương vãi sau khoản thời gian Lý Công Uẩn đăng quang. Đại Việt sử lược chép ông mang 1 anh trai (sau phong Vũ Uy vương) và một em trai (sau phong Dực Thánh vương). Đại Việt sử ký toàn thư chép ông còn tồn tại một người chú được phong Vũ Đạo vương vãi.^[1]

Lên 3 tuổi hạc, Công Uẩn được Lý Khánh Văn ở miếu Cổ Pháp (Ứng Tâm tự động, miếu Dặn) nhận nuôi, kể từ nhỏ vẫn mưu trí, tuấn tú không giống thông thường. Năm 6, 7 tuổi hạc, Công Uẩn được gửi sang trọng mái ấm sư ở miếu Lục Tổ là Vạn Hạnh, thấy Công Uẩn, sư Lý Vạn Hạnh ngay tắp lự khen: Đứa bé xíu này sẽ không nên người thông thường, vững mạnh ắt rất có thể giải nguy cấp tháo gỡ, thực hiện bậc minh công ty vô thiên hạ.^[2]

Tướng mái ấm Tiền Lê[sửa | sửa mã nguồn]

Lớn lên, Lý Công Uẩn tham gia quân team. Năm 1005, Lê Đại Hành đi đời, những hoàng tử giành đoạt ngôi vị. Năm 1006, Lê Long Việt giành được ngôi vua, tức Lê Trung Tông, tuy nhiên chỉ 3 ngày thì bị Lê Long Đĩnh giết thịt nhằm giành ngôi. Các quan lại kinh khủng hãi vứt chạy, chỉ mất Công Uẩn ôm xác vua tuy nhiên khóc. Lê Long Đĩnh ko trị tội mà còn phải biểu dương ông là kẻ trung nghĩa, nối tiếp trọng dụng, cho tới thực hiện Tứ sương quân Phó Chỉ huy sứ, rồi sau thăng cho tới chức Tả thân ái vệ Điện chi phí Chỉ huy sứ.

Theo Ngọc phả những vua triều Lê ở Hà Nam và tư liệu bên trên những di tích lịch sử ở Cố đô Hoa Lư, Công Uẩn thường niên theo gót Thiền sư Vạn Hạnh vô hầu Lê Đại Hành ở trở thành Hoa Lư. Công Uẩn được vua cho tới ở lại kinh học hành quân sự chiến lược, lại gả phụ nữ rộng lớn là công chúa Lê Thị Phất Ngân và quánh phong Công Uẩn thực hiện Điện chi phí người bạn đồng hành ở trở thành Hoa Lư, rồi dần dần thăng thăng quan tiến chức Điện chi phí Chỉ huy sứ.^[3]

Lên ngôi hoàng đế[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Khi Lê Long Đĩnh còn bên trên vị, ở hương thơm Diên Uẩn (châu Cổ Pháp) đem cây gạo bị sét tấn công, đem chữ bên trên ấy. Sư Vạn Hạnh mới nhất bảo Lý Công Uẩn rằng: Mới rồi tôi thấy chữ bùa sấm kỳ kỳ lạ, biết bọn họ Lý hưng vượng, vớ nổi lên cơ nghiệp. Nay coi vô thiên hạ người bọn họ Lý thật nhiều, tuy nhiên không có bất kì ai vày Thân vệ là kẻ nhân kể từ lấy được lòng dân, lại bắt binh quyền vô tay, hàng đầu muôn dân chẳng nên Thân vệ thì còn ai đương nổi nữa. Tôi vẫn rộng lớn 70 tuổi hạc, hy vọng được thư thả hãy bị tiêu diệt, nhằm coi đức hóa của ông ra làm sao, thực là loại may ngàn năm đem một. Công Uẩn kinh khủng lời nói ấy bị lộ, bảo người anh rước Vạn Hạnh ỉm ở Tiêu Sơn.^[4]

Cũng theo gót Toàn thư, đem phen Lê Long Đĩnh ăn ngược lê lại thấy hột lý, mới nhất tin tưởng tiếng sấm ngữ, ngầm truy sát người bọn họ Lý, tuy nhiên Công Uẩn vẫn không biến thành sợ hãi. Theo An Nam chí lược, năm 1009, Lê Long Đĩnh rơi rụng, Thái tử còn bé xíu, nhị người em là Lê Minh Đề và Lê Minh Xưởng giành cướp ngôi vua, bị Công Uẩn giết thịt bị tiêu diệt.^[5]Chi hậu Đào Cam Mộc thám thính biết Công Uẩn ham muốn nhận ngôi, mới nhất nhân khi vắng ngắt thưa khích Công Uẩn về sự tiếm ngôi. tuy nhiên bị mắng. Cam Mộc thư thả bảo Công Uẩn rằng: Tôi thấy thiên thời nhân sự như vậy mới nhất dám trừng trị ngôn. Nay ông lại ham muốn tố giác tôi thì tôi ko nên là kẻ kinh khủng chết. Công Uẩn nói: Tôi đâu nỡ tố giác ông, chỉ kinh khủng tiếng thưa bật mí thì bị tiêu diệt ráo, nên răn ông cơ thôi. Hôm sau Đào Cam Mộc lại thuyết phục Công Uẩn tiếm ngôi, lại bàn với Thái hậu lập Công Uẩn lên thực hiện vua^[6].

Trong Đại Việt sử ký chi phí biên, sử gia Ngô Thì Sĩ đem nêu đi ra việc dân gian ngoan vọng gác đoán rằng Lý Công Uẩn giết thịt Lê Long Đĩnh nhằm đoạt ngôi:^[7]

Lý Công Uẩn đăng quang nhà vua ngày 21/11/1009, bịa đặt niên hiệu Thuận Thiên, tức là "theo ý trời". Ông truy phong thân phụ là Hiển Khánh vương vãi, u là Minh Đức Thái hậu, chú là Vũ Đạo vương vãi, anh ruột là Vũ Uy vương vãi, em ruột là Dực Thánh vương vãi. Ông lập 9 vợ vua, con cái trưởng Lý Phật Mã được lập thực hiện Thái tử. Các đàn ông không giống cũng khá được phong vương vãi. Đào Cam Mộc được phong Nghĩa Tín hầu và cưới công chúa Lý Thiềm Hoa, còn những người dân không giống vẫn lưu giữ chức cũ. Một người phụ nữ không giống là Lý chỉ bảo Hòa được gả cho tới động công ty Giáp Thừa Quý.

Trị vị[sửa | sửa mã nguồn]

Hoa Lư vốn liếng là kinh kì của 2 triều đại Đinh và Tiền Lê, là 1 trong địa điểm cố thủ bất ngờ trong số những những mỏm núi đá nằm cạnh sát rìa phía Đông Nam đồng vày sông Hồng, trấn áp tuyến phố khu đất kể từ đồng vày sông Hồng cho tới những tỉnh phía Nam, cũng chính là chi phí vọng gác của những tỉnh phía Nam coi đi ra đồng vày sông Hồng.^[8]. Lúc đăng quang, Lý Thái Tổ nhận định rằng "Hoa Lư trở thành hẹp, khu đất thấp", ham muốn dời đô về Đại La (nay là Hà Nội)^[9]. Nhà vua đi ra chiếu rằng:

Sử chép rằng những quan lại đều tán đồng với mái ấm vua: "Bệ hạ vì như thế thiên hạ lập tiếp lâu dài, bên trên cho tới nghiệp đế được phát đạt rộng lớn lao, bên dưới cho tới dân bọn chúng được sầm uất phong phú, điều lợi như vậy, ai dám ko theo".

Tháng 7 năm Thuận Thiên loại nhất (1010) thì cử sự dời đô. Khi thuyền mới nhất cho tới đậu ở bên dưới trở thành, thấy đem con cái Long vàng hình thành, nhân thế gọi là là Thăng Long, ngay tắp lự lập nhiều hoàng cung, nằm trong 13 sở, xây trở thành lũy, sửa sang trọng phủ khố; thăng châu Cổ Pháp, Thành Phố Bắc Ninh thực hiện phủ Thiên Đức. Thành Hoa Lư gọi là phủ Tràng An, vô phủ Thiên Đức lập 8 ngôi miếu, đều sở hữu lập bia biên chép công đức.

Chính trị[sửa | sửa mã nguồn]

Thời Lý Thái Tổ, Đại Tống và Đại Cồ Việt lưu giữ mối liên hệ độc lập. Thái Tổ Khi đăng quang sai Lương Nhậm Văn và Lê Tái Nghiêm sang trọng nước Tống nhằm kết hảo. Năm 1010, Tống Chân Tông phong Thái Tổ chức Giao Chỉ quận vương kiêm Tĩnh Hải quân Tiết phỏng sứ, sau lại phong thực hiện Nam Bình vương vô năm 1017. Các nước láng giềng như Chiêm Thành và Chân Lạp cũng thông thường sang trọng triều cống, việc bang giao phó thời bấy giờ khá yên lặng trị. Tuy nhiên, năm 1020, Thái Tổ nên sai Lý Phật Mã tấn công Chiêm Thành. Đại Việt Sử ký Toàn thư và Đại Việt sử lược chép là quân Việt thắng; tuy nhiên từ thời điểm năm này cho tới Khi Lý Thái Tông chinh trừng trị Chiêm Thành phen 2 năm 1044, sử sách ko ghi lại ngẫu nhiên một phen nào là sứ Chiêm sang trọng cống. Năm 1044, Lý Thái Tông đem thưa với triều thần: "Tiên đế rơi rụng cho tới hiện nay đã 16 năm rồi, tuy nhiên Chiêm Thành trước đó chưa từng sai một sứ fake nào là sang trọng cống".^[10]

Lý Thái Tổ phân tách giang sơn thực hiện 24 lộ và 2 phần kinh và trại, Hoan Châu và Ái Châu là trại, kể từ Thanh Hóa trở đi ra là kinh. Cương mục và Toàn thư chỉ ghi thương hiệu 12 lộ: Thiên Trường, Quốc Oai, Hải Đông, Kiến Xương, Hoàng Giang, Long Hưng, Bắc Giang, Trường Yên, Thanh Hóa, Diễn Châu, Khoái, Hồng. Theo Lãnh Nam nước ngoài đáp, Đại Việt thời Lý chia thành 4 phủ Đô Hộ, Đại Thông, Thanh Hóa, Phú Lương; 13 châu Vĩnh An, Vĩnh Thái, Vạn Xuân, Phong Đạo, Tỉnh Thái Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Già Phong, Trà Lô, Yên Phong, Tô, Mậu, Lạng; 3 trại là Hòa Ninh, Đại Án, Tân Yên^[11].

Quan chế mái ấm Lý thừa kế mái ấm Tiền Lê, ban văn - võ đem 9 phẩm, 3 chức thái sư, thái phó, thái bảo; 3 chức thiếu hụt sư, thiếu hụt phó, thiểu bảo; nằm trong thái úy, thiếu hụt úy và nội nước ngoài hành năng lượng điện đô tri sự, kiểm hiệu bình chương sự.^[12] Ngoài quan lại ngoài triều đình đem những tri phủ và phán phủ thống trị một phủ và tri châu thống trị một châu. Trong khi đem những châu bậc bên dưới tuy nhiên người hàng đầu là thủ lĩnh.^[13]

Năm 1013, triều đình lăm le đi ra 6 hạng thuế là: thuế ruộng, váy đầm, ao; thuế khu đất trồng dâu và kho bãi phù sa; thuế sản vật ở núi; thuế mắm muối bột chuồn Ải quan; thuế sừng ê, ngà voi quý hiếm và hương thơm bên trên mạn núi xuống; thuế tre mộc trái cây.^[14] Lúc mới nhất đăng quang, mái ấm vua miễn thuế cho tới dân vô 3 năm. Theo Ngô Thì Sĩ, mái ấm Lý cốt thường xuyên nghề nghiệp nông cùng với nước nhiều, vô 6 loại thuế chỉ thu 4, 2 hạng khoan thu.^[15]

Quân sự[sửa | sửa mã nguồn]

Tháng hai năm Thuận Thiên loại nhị (1011), Lý Thái Tổ đem quân chuồn trừng trị quân Cử Long ở Ái Châu, bắt người đứng đầu giải về. Tháng 10/1013, ông thân hành tấn công quân Man ở châu Vị Long, lại thắng trận.

Năm 1012, Lý Thái Tổ bình lăm le Diễn Châu, vốn liếng vẫn còn đấy nằm trong tay Lê Long Tung mái ấm Tiền Lê. Khi cho tới Vũng Biện thì trời tối đen thui, bão táp sấm rất rộng. Thấy vậy, ông nhen nhóm hương thơm và khấn trời: "Tôi là kẻ không nhiều đức, lấn phía trên dân, thom thóp áy náy kinh khủng như chuẩn bị rơi xuống vực sâu sắc, không đủ can đảm cậy binh uy tuy nhiên chuồn tấn công dẹp càn bậy. Chỉ vì như thế người Diễn Châu không tuân theo giáo hóa, ngu bạo thực hiện càn, tàn ngược bọn chúng dân, tội ác ck hóa học, ko thể dung thứ. Còn trong những khi tấn công nhau, hoặc giết thịt oan kẻ trung hiếu, hoặc sợ hãi lầm kẻ thánh thiện lộc, cho tới nỗi hoàng thiên nổi nóng nên tỏ cho biết thêm tội lỗi, dẫu gặp gỡ tổn sợ hãi cũng không đủ can đảm oán thù trách cứ. Đến như sáu quân thì tội lỗi rất có thể dung loại, nài lòng trời soi xét". Sau Khi khấn, trời khu đất quang quẻ quay về.^[16]

Năm ấy, người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm) lấn sang trọng quá biên cương Đại Cồ Việt, cho tới bến Kim Hoa và châu Vị Long nhằm kinh doanh. Thái Tổ sai quân bắt được người Đại Lý và rộng lớn 1 vạn con cái ngựa.^[17]

Mùa sầm uất, mon 10, năm 1013 châu Vị Long phản lại nước Đại Cồ Việt, hùa theo gót người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm). Vua Lý Thái Tổ đem quân tấn công, thủ lĩnh là Hà Án Tuấn kinh khủng, rước đồ gia dụng đảng trốn vô rừng núi.^[17]

Năm 1014, vua Đại Lý là Đoàn Tố Liêm sai nhị tướng tá Dương Trường Huệ, Đoàn Kính Chí rước trăng tròn vạn quân tấn công nước Đại Cồ Việt. Quân Đại Lý tiến bộ lên đóng góp ở bến Kim Hoa, dũng trại Ngũ Hoa. Sau Khi châu mục châu Bình Lâm là Hoàng Ân Vinh thông tin, Lý Thái Tổ sai Dực Thánh vương vãi tấn công bến Kim Hoa. Quân Đại Cồ Việt khuấy tan quân Đại Lý, "chém vạn đầu giặc, bắt được quân sĩ và ngựa nhiều vô số" (nguyên văn vô Đại Việt sử lược). Sau thành công, Lý Thái Tổ hạ mệnh lệnh cho tới viên nước ngoài bác sĩ Phùng Chân, Lý Hạc đem 100 ngựa chiến của Đại Lý biếu tặng vua Tống Chân Tông. Triều đình Tống đối đãi những sứ thần Đại Cồ Việt cực kỳ hậu. Cùng năm cơ, Thái Tổ thay đổi phủ Ứng Thiên thực hiện Nam Kinh.^[18]

Tháng 12 năm Canh Thân (1020), Lý Thái Tổ sai Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã và Đào Thạc Phụ rước quân chuồn tấn công Chiêm Thành ở trại Ba Chính, trực tiếp cho tới núi Long Tỵ (nay nằm trong thị trấn Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình), chém được tướng tá Chiêm là Ba Linh bên trên trận, người Chiêm bị tiêu diệt cho tới quá nửa.^[17]

Tháng 12 năm 1021, thổ dân Đại Nguyên Lịch - một sắc dân Mán trú ngụ thân ái trại Như Hồng và trấn Triều Dương (Đại Tống) - sang trọng tấn công đập biên ải Đại Cồ Việt-Đại Tống.^[19] Lý Thái Tổ đi ra mệnh lệnh cho tới Dực Thánh vương vãi tấn công dẹp Đại Nguyên Lịch, quân tấn công cho tới châu Như Hồng vô khu đất Tống (đời vua Tống Chân Tông), nhen nhóm kho báu, bắt nhiều dân và gia súc rồi kéo về. Sử gia Trung Quốc gốc Việt Lê Tắc vẫn thuật lại vụ việc này vô sách An Nam chí lược rằng:^[17]

"Tháng 12, Chuyển vận sứ Quảng Tây Cao Huệ Liên dưng thơ thưa Giao Châu vô cướp trại Như Hồng nằm trong châu Khâm, bắt người và thú vật thật nhiều. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu khiến cho Cao Huệ Liên tư điệp văn cho tới Giao Châu và sai sứ theo gót yêu sách lại. Nguyên trước đó đem dân Mường là Trương Phố, lánh tội chạy cho tới đầu ngụ, quan lại thống trị Khâm Châu là Mục Trọng vời vô, tiếp cận nửa lối lại ngăn ko cho tới vô. Đô Tuần Kiểm Tàng Tự bèn khiến cho trại Như Hồng khao đãi trâu rượu. Giao Châu thám thính hiểu rằng việc ấy, bèn nhân xua bắt dân Mường, tấn công cướp luôn luôn trại Như Hồng. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu thư bảo những châu kể từ ni ko được dụ vời quân man rợ và khao đãi yến tiệc, cho tới đỗi sinh sự."

Năm 1024, Lý Thái Tổ sai Thái tử Lý Phật Mã rước quân tấn công châu Phong Luân, còn Khai Quốc vương vãi thì tấn công châu Đô Kim. Cùng năm cơ, mái ấm vua tu sửa trở thành Thăng Long.^[17][20]

Năm 1028, Thái tử lại được mệnh lệnh tấn công châu Thất Nguyên, Đông Chinh vương vãi cũng chuồn tấn công châu Văn.^[21]

Xem thêm: anh là ai anh là ai mà lòng em thao thức bao đêm

Tôn giáo[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ xuất thân ái kể từ miếu chiền, sau khoản thời gian đăng quang cực kỳ trọng đãi giới tăng lữ. Vào năm 1010, sau khoản thời gian vẫn dời đô kể từ Hoa Lư về Thăng Long, việc thứ nhất ông thực hiện là ngay tắp lự xuất đi ra 2 vạn quan lại nhằm thực hiện miếu ở phủ Thiên Đức (tức Cổ Pháp).^[22]

Tháng 12 năm Canh Tuất (năm 1010 dương lịch), Lý Thái Tổ sai sứ sang trọng nước Tống nhằm thỉnh tầm cỡ Phật giáo. Tống Chân Tông thuận tình, trao cho tới vua Lý kinh Địa Tạng cùng theo với chữ ngự cây bút tự chủ yếu tay vua Tống viết lách.^[23]

Cùng năm, sau khoản thời gian đang được xây đắp Hoàng trở thành, ông lại miếu ngự Hưng Thiên và tinh ranh lâu Ngũ Phượng. Ngoài trở thành về phía nam giới dựng miếu Thắng Nghiêm.

Tháng 6 năm Mậu Ngọ (1018), Lý Thái Tổ lại sai viên nước ngoài bác sĩ Nguyễn Đạo Thanh và Phạm Hạc sang trọng nước Đại Tống thỉnh Tam tạng kinh đưa về nhằm vô kho Đại Hưng.^[24][25]

Tháng 9 năm Giáp Tý (1024), Thái Tổ sai dựng miếu Chân Giáo vô nội đô Thăng Long, nhằm nhà vua tới lui nghe kinh pháp.^[26]

Về việc này, Lê Văn Hưu nhận xét: ...Lý Thái Tổ đăng quang vừa được hai năm, tông miếu ko dựng, đàn xã tắc ko lập tuy nhiên trước vẫn dựng tám miếu ở phủ Thiên Đức, lại trùng tu miếu quán ở những lộ và phỏng cho tới thực hiện tăng rộng lớn ngàn đứa ở Kinh sư, thế thì chi phí phí của nả mức độ lực vô việc thổ mộc ko biết chừng nào là tuy nhiên kể.

Qua đời[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử lược, năm 1028 (tức năm Thuận Thiên loại 19), sức mạnh Lý Thái Tổ dường như không được đảm bảo chất lượng, thông thường xuyên nhức yếu đuối. Ngày 31 mon 3 năm ấy, Thái Tổ tạ thế ở năng lượng điện Long An, ở ngôi 19 năm, hưởng trọn lâu 54 tuổi hạc.

Khi Lý Thái Tổ vừa mới đây đời, việc tế táng lại ko dứt, thì tía vương vãi gia Vũ Đức vương vãi, Đông Chinh vương vãi và Dực Thánh vương vãi nằm trong quân sĩ bao vây trở thành, nhằm mục đích mục tiêu cướp ngôi Thái tử Lý Phật Mã^[25]. Thái tử rước quân vô trở thành, quyết một trận với 3 vương vãi.

Khi quân của Thái tử và quân những vương vãi đối trận, thì Võ vệ tướng tá quân Lê Phụng Hiểu rút gươm đi ra chỉ vô Vũ Đức vương vãi tuy nhiên bảo rằng: "Các người dòm nom ngôi cao, Khi dễ dàng tự động quân, bên trên quên ơn tiên vương, bên dưới ngược nghĩa tôi con cái, vậy Phụng Hiểu nài dưng nhát gươm này!". Nói đoạn chạy xông vô chém Vũ Đức vương vãi ở trận chi phí. Quân những vương vãi nhìn thấy kinh khủng nên vứt chạy cả. Dực Thánh vương vãi và Đông Chinh vương vãi cũng nên chạy trốn, về sau nài đi ra sản phẩm, được thả cả. Thái tử Lý Phật Mã lên nối ngôi, tức là Lý Thái Tông.

Lý Thái Tông tiếp vị, táng Lý Công Uẩn ở Thọ Lăng, phủ Thiên Đức, truy tôn miếu hiệu là Thái Tổ, thụy hiệu là Thần Vũ Hoàng đế.

Gia đình[sửa | sửa mã nguồn]

• Cha: Hiển Khánh vương.
• Mẹ: Minh Đức Thái hậu Phạm Thị Ngà.
• Anh em:

1. Dực Thánh vương vãi, đem sách ghi là đàn ông.^[27]

• Hậu phi: Thái Tổ lập 9 vợ vua, vô cơ đem một vài người được sử ghi danh hiệu:^[28]

1. Lập Giáo hoàng hậu: sử chép là phu nhân cả, theo gót dã sử thương hiệu húy là Lê Thị Phất Ngân, con cái của Lê Hoàn, là u của Thái tử Lý Phật Mã.^{[29][cần dẫn nguồn]} Sau được Lý Thái Tông phong Linh Hiển Hoàng thái hậu.
2. Ái Vân phu nhân Chu thị
3. Tá Quốc Phu nhân
4. Lập Nguyên Phu nhân

Còn lại đều ko rõ rệt thương hiệu họ.

• Con cái: Ít nhất 7 hoàng tử, 13 công chúa.

1. Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã, năm 1009 phong Hoàng hoàng thái tử. Mẹ là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
2. Khai Quốc vương vãi Lý Bồ, phong năm 1013, ở phủ Trường Yên.
3. Đông Chinh vương vãi Lý Lực, phong năm 1018.
4. Vũ Đức vương vãi, ko rõ rệt thân ái thế, theo gót ý kiến của Trần Trọng Kim là con cái Lý Thái Tổ.
5. Uy Minh hầu Lý Nhật Quang, còn mang tên Lý Hoảng. Theo Việt năng lượng điện u linh tập, u là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
6. Công chúa An Quốc, gả cho tới Đào Cam Mộc.
7. Lĩnh Nam Công chúa (Lý chỉ bảo Hòa), gả cho tới Thân Thừa Quý

Nhận định[sửa | sửa mã nguồn]

Sử gia Lê Văn Hưu bình vô Đại Việt sử ký:

Sử thần Ngô Sĩ Liên biên soạn cỗ Đại Việt sử ký toàn thư bình rằng:

Sử thần Lê Tung, người sáng tác bài bác Đại Việt thông giám tổng luận thì nhận xét:^[31]

Khâm lăm le Việt sử Thông giám cương mục nhận định:

Lời của sử thần chép vô sách Việt sử chi phí án:

Theo K.W Taylor:

Các công trình xây dựng nối liền với thương hiệu tuổi hạc của Lý Thái Tổ/Lý Công Uẩn[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ và những vị vua mái ấm Lý được thờ ở đền rồng Đô, phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh Thành Phố Bắc Ninh, điểm đấy là quê nhà ở trong nhà Lý. Gần đền rồng Đô là lăng tẩm những nhà vua mái ấm Lý ở rải rác rưởi bên trên địa phận phường Đình Bảng.

Có một ngôi đền rồng thờ riêng rẽ vua Lý Thái Tổ, vợ vua Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tông được xây đắp tự thủ đô kết phù hợp với Tỉnh Ninh Bình là Đền Vua Lý Thái Tổ bên trên Khu di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư. Tại điểm động Hoa Lư – quê nhà của Thái hậu Dương Vân Nga và cũng chính là địa thế căn cứ thuở đầu của Đinh Sở Lĩnh đem những di tích lịch sử đình Ngọc Nhị, đình Viến thờ vua Đinh và Thái hậu cũng đều có bài bác vị phối thờ Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tổ với giai thoại nhị người từng về viếng thăm điểm này.

Nhiều khu vực lấy thương hiệu ông bịa đặt cho những mặt phố và ngôi trường học tập như: lối Lý Thái Tổ ở những trở thành phố: Thành Phố Bắc Ninh, thủ đô, Huế, Tỉnh Ninh Bình, Tỉnh Thái Bình, Vĩnh Yên, Thành Phố Đà Nẵng, Long Xuyên, Thành phố Sài Gòn,... hoặc lối Lý Công Uẩn ở những trở thành phố: Tỉnh Lào Cai, Cao Lãnh, Mỹ Tho, Móng Cái,...

Xem thêm: valentine là ai tặng quà

Hà Nội và Thành Phố Bắc Ninh là 2 tượng đài đang được xây đắp nhằm tưởng niệm cho tới ông.

Năm 2004, một tượng đài Lý Thái Tổ được xây đắp bên trên trục đ­ường Đinh Tiên Hoàng nằm trong điểm rừng hoa Chí Linh, Hồ Hoàn Kiếm, thủ đô theo gót kiểu mẫu ở trong nhà chạm trổ Vi Thị Hoa, bằng đồng nguyên khối (nặng 14T, cao 3,3 m) nằm trong dạng công trình xây dựng xin chào kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – thủ đô.^[34] Bà Vi Thị Hoa cho biết thêm là ko có tài năng liệu vật thể nào là về khuôn mặt mũi, âu phục của Lý Thái Tổ và nói: "Chúng tôi sáng sủa tác mang tính chất ước lệ".

Tháng 8 năm 2011, cái tàu hộ vệ có tên lửa lớp Gepard 3.9 (Project 11661E) loại nhị của Hải quân Nhân dân nước Việt Nam – HQ012 – được gọi là Lý Thái Tổ.

Trong văn hoá đại chúng[sửa | sửa mã nguồn]

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Wikimedia Commons đạt thêm hình hình họa và phương tiện đi lại truyền đạt về Lý Thái Tổ.

• Khâm lăm le Việt sử Thông giám Cương mục Chính biên Quyển loại I Lưu trữ 2009-03-31 bên trên Wayback Machine
• ĐVSKTT quyển II - Kỷ Nhà Lý
• Việt Nam sử lược, Chương IV: Nhà Lý (1010 - 1225) Lưu trữ 2009-07-18 bên trên Wayback Machine, người sáng tác Trần Trọng Kim.
• Đại Việt Sử ký Toàn thư, Kỷ mái ấm Lý
• Đại Việt sử lược, quyển nhị: vua Thái Tổ^{[liên kết hỏng]}
• Ngô Thì Sĩ (2011), Đại Việt sử ký chi phí biên, Nhà Xuất phiên bản Văn hóa tin tức.
• Đất nước nước Việt Nam qua quýt những đời, Đào Duy Anh, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, năm nhâm thìn.
• Việt sử chi phí án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991.
• Lịch triều hiến chương loại chí, luyện 1, luyện 2, Nhà Xuất phiên bản giáo dục và đào tạo, 2012.
• Việt Nam sử lược, Trần Trọng Kim, Sở giáo dục và đào tạo Trung tâm Học liệu xuất phiên bản.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

• Lý Thái Tổ bên trên Từ điển bách khoa Việt Nam
• Ly Thai To (Vietnamese emperor) bên trên Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
• Lễ thắp hương Vua Lý Thái Tổ vô tối giao phó quá Việt Chiến, báo Thanh Niên 12:17 AM - 06/02/2010 lưu 7/2/2010
• Khởi công xây đắp tượng đài Lý Thái Tổ Việt Anh. Vnexpress. 17/8/2004 | 09:08 GMT+7